Πώς η εικόνα που διαμορφώνει ένα μωρό για τον εαυτό του και τις ικανότητές του επηρεάζει όλη την υπόλοιπη ζωή του
Όταν γεννιέται ένα μωρό, δεν έχει καμία εικόνα για τον εαυτό του. Όχι μόνο δεν ξέρει ποιο είναι, πως είναι, τι είναι αλλά δεν ξέρει τίποτα. Τίποτα πέραν του ότι μπορεί να αισθάνεται άσχημα και άβολα (να πεινάει, να κρυώνει, να μουδιάζει) ή να αισθάνεται καλά και βολικά (χορτάτο, στεγνό, ήρεμο και χαλαρό).
Σιγά σιγά, μέρα με τη μέρα, ώρα με την ώρα, αρχίζει να αποκτάει την πρώτη εικόνα για τον εαυτό του ανάλογα με το πώς ο έξω κόσμος καταλαβαίνει και ικανοποιεί αμέσως ή δεν ικανοποιεί τις ανάγκες του. «Είμαι ένα χαλαρό, καλοχαιδεμένο, ζεστό, χορτάτο, ήρεμο μωρό. Άρα είμαι ένα καλό, σημαντικό μωρό», αισθάνεται για τον εαυτό του. Η΄ «είμαι ένα ανικανοποίητο, πεινασμένο, βρεγμένο παλιομωρό, που δεν αξίζει φροντίδα».
Όλα αυτά δεν τα «σκέφτεται» ακριβώς αλλά τα αισθάνεται. Δηλαδή σε τούτη την πρώτη ηλικία αποτυπώνεται συναισθηματικά επάνω στο «νωπό» ανθρωπάκι η αίσθηση του πόσο καλά φροντισμένο είναι από τον έξω κόσμο, κάτι που του δημιουργεί ένα πρώτο αίσθημα εμπιστοσύνης στον αυτό του αλλά και σ’ αυτόν τον άγνωστο κόσμο.
Μετά τις πρώτες μέρες, η εικόνα που σχηματίζει το μωρό για την αφεντιά του είναι αυτή που βλέπει να καθρεφτίζεται στα μάτια της μητέρας και του πατέρα του. Ο ρόλος του πατέρα είναι πολύ σημαντικός και πολλοί μπαμπάδες δεν τον έχουν συνειδητοποιήσει. Η θετική ή η αρνητική στάση του πατέρα προς το παιδί δρα πολλαπλασιαστικά σε σχέση με αυτόν της μητέρας. Το μωράκι έχει τα μάτια του και το βλέμμα του για να επικοινωνεί.
Αν η μητέρα του το πλησιάζει, το χαϊδεύει, το αλλάζει και το ταχταρίζει με τη σιγουριά ότι αυτό είναι το πιο γλυκό, όμορφο, έξυπνο, καλό μωράκι του κόσμου (που ευτυχώς αυτό κάνουν οι περισσότερες μαμάδες), έτσι βλέπει το μωρό τον εαυτό του. Αν, όταν κλαίει, το σηκώνει, όταν βαριέται, του μιλάει, όταν πεινάει, το ταΐζει, το μωρό αισθάνεται σπουδαίο, ευχαριστημένο και δυνατό. Αν κάνει τα αντίθετα, το μωρό αισθάνεται ασήμαντο και λυπημένο.
Είναι μύθος αυτό που λέγεται ότι τα μωρά κακομαθαίνουν από την αγκαλιά. Αντίθετα τα μωρά και τα μεγαλύτερα παιδιά, όταν τους λείπει η μητρική και πατρική αγκαλιά γίνονται δύστροπα και απαιτητικά. Προσπαθούν να κερδίσουν την προσοχή τους με άλλους τρόπους και γίνονται ανυπάκοα ή κάνουν ζημιές. Τα παιδιά, όταν παίρνουν αγάπη και σεβασμό των αναγκών τους από τους γονείς τους, τον ανταποδίδουν. Πρώτα λοιπόν το μωρό έχει την εικόνα του εαυτού του όπως καθρεφτίζεται στα μάτια της μάνας του αρχικά και αργότερα και του πατέρα του. Όταν περνάει τον πρώτο χρόνο ζωής η εικόνα του συνεχίζει να διαμορφώνεται ανάλογα με το πόσο ικανό και ανεξάρτητο γίνεται.
Αν καταφέρει να κάνει διάφορα πράγματα, είναι ένα ικανό μωρό και αποκτάει σιγουριά για τον εαυτό του. Αν, ας πούμε κάποια στιγμή μπορεί να «περιμένει» το μπιμπερό του και σταματάει το κλάμα όσο το βλέπει να ετοιμάζεται. Αν μπορεί να εξερευνήσει τον έξω κόσμο χωρίς να σπάει πράγματα ή να χτυπάει. Αν καταλαβαίνει πώς λειτουργούν τα παιχνίδια του. Αν μπορεί να φάει μόνο του, με τα χέρια στην αρχή και μετά με το κουτάλι. Το αντίθετο συμβαίνει με το υπερπροστατευμένο μωρό, που δεν το αφήνουν να κάνει τίποτα μήπως χτυπήσει, μήπως λερωθεί, μήπως σπάσει κάτι.
Πως αισθάνεται αυτό το μωρό; Παθητικό, αδύναμο και ανίκανο. Τα ίδια και με την εκπαίδευση για την τουαλέτα και όλα τα υπόλοιπα επιτεύγματα στη ζωή ενός ανθρώπου. Όλα είναι σημαντικά αναπτυξιακά στάδια που το βοηθούν να σχηματίσει την εικόνα του εαυτού του.
Ως τα έξι χρόνια, η εικόνα αυτή διαμορφώνεται με εντατικό ρυθμό. Θα με ρωτήσετε πόσο μόνιμη και σταθερή μπορεί να μείνει. Μετά τα 6 χρόνια, μπορεί η ζωή, όπως και να εξελιχθεί, να την αλλάξει ή να την χαλάσει; Μπορεί. Δύσκολα όμως. Εκείνο που δεν «ξεγίνεται» είναι το αντίθετο. Αν μέχρι τα έξι σου χρόνια η εικόνα που έχεις διαμορφώσει για τον εαυτό σου είναι κακή, μετά, ότι και να κάνεις στη ζωής σου, και πρωθυπουργός να γίνεις, τίποτα, μα τίποτα δεν μπορεί να σε παρηγορήσει για εκείνα τα πρώτα χρόνια.
Κι αν πάλι είπαμε η «καλή» εικόνα του εαυτού μας «στραπατσαριστεί» από τις αντιξοότητες της μετέπειτα ζωής μας (ανεργία, απώλεια των αγαπημένων μας προσώπων, ασθένεια, αποτυχία στην συζυγική μας ζωή), τα ευτυχισμένα πρώτα χρόνια της ζωής μας θα μας βοηθήσουν να ανανήψουμε πιο εύκολα. Θα αντέχουμε πιο πολύ, θα είμαστε πιο δυνατοί και δεν θα χρειαζόμαστε να στρεφόμαστε σε ακραίες καταστροφικές λύσεις. Θα βρούμε λύσεις πιο μακροπρόθεσμες, πιο ουσιαστικές που θα μας οδηγήσουν στις επιθυμητές αλλαγές, έτσι ώστε να διορθωθεί και η τραυματισμένη εικόνα του εαυτού μας.
Γιώτα Κατοίκου
Παιδίατρος, τ. ιατρός Νοσοκομείου Παίδων «Η Αγία Σοφία»
Ιατρός Δημόσιας Υγείας
