Εφηβεία και Διαδίκτυο

Γιώτα Κατοίκου, Ειδική Παιδίατρος, Msc στη Δημόσια υγεία

Η εφηβεία αποτελεί ηλικία που σηματοδοτείται από αλλαγές. Οι αρχές και πρακτικές που ακολουθεί κάθε άτομο στην φάση αυτή της ζωής του καθορίζουν την ψυχική του υγεία, όπως επίσης την κοινωνικοποίηση και την οργάνωση του ψυχικού του κόσμου. Στις μέρες μας ένας καινούριος κόσμος απλώνεται μπροστά στον έφηβο,  αυτός του Ίντερνετ, στο οποίο αυτός εκπαιδεύεται από μικρό παιδί, τόσο στο σχολείο, όσο και στο σπίτι.

 Το Ίντερνετ, ως γνωστό, ανοίγει ευρείς ορίζοντες γνώσεις και επικοινωνίας, χωρίς ιδιαίτερη οικονομική επιβάρυνση. Από την άλλη όμως ελλοχεύει και ο κίνδυνος της προβληματικής χρήσης μέσω της υπερβολικής ενασχόλησης με αυτό. Η υπερβολική ενασχόληση με το Διαδίκτυο, εκτός του ότι αυτή καθεαυτή αποτελεί προβληματική συμπεριφορά, ενδέχεται επιδεινούμενη να οδηγήσει σε συμπεριφορά εξάρτησης, τον λεγόμενο «εθισμό στο Διαδίκτυο».

Μιλάμε για συμπεριφορά εξάρτησης (εθισμό) όταν η ενασχόληση με το Διαδίκτυο πρωταγωνιστεί στην καθημερινότητα του εφήβου, με αποτέλεσμα την δυσλειτουργία του σε βασικούς τομείς της ζωής του (σχολική επίδοση, δραστηριότητες και χόμπι, κοινωνικές σχέσεις, φλερτ, οικογενειακή επικοινωνία, ατομική φροντίδα κλπ.)

Η λέξη «εθισμός» μπαίνει σε εισαγωγικά, γιατί μέχρι σήμερα δεν έχουν καθορισθεί επίσημα τα κριτήρια που θα κατατάξουν την συγκεκριμένη συμπεριφορά στην κατηγορία των αληθινών εξαρτήσεων. Ωστόσο, τα εξαρτημένα από το Διαδίκτυο άτομα, χωρίς να κάνουν την χρήση κάποιας ουσίας, αντλούν την ίδια ικανοποίηση, όπως τα εθισμένα άτομα στα ναρκωτικά, το αλκοόλ, την νικοτίνη ή τον τζόγο.

Ποιοι έφηβοι είναι πιο επιρρεπείς στην εκδήλωση εθισμού στο Διαδίκτυο; 

Έχει βρεθεί ότι στο 60% των περιπτώσεων υπάρχουν επιβαρυντικοί παράγοντες κοινωνικοί (μονογονεικές ή δυσλειτουργικές οικογένειες, υπεραπασχολημένοι γονείς, μοναξιά)  ή ψυχολογικοί (κατάθλιψη, κοινωνική φοβία- το ντροπαλό παιδί-, χαμηλή αυτοεκτίμηση, διάσπαση προσοχής,  υπερκινητικότητα, υπερευαισθησία, εσωστρέφεια).

Στο 40% των περιπτώσεων εμφανίζουν πρόβλημα εθισμού και έφηβοι χωρίς συνυπάρχουσες ψυχοκοινωνικές δυσκολίες ή επιβαρυντικούς παράγοντες. Ας μην ξεχνάμε ότι η εφηβεία είναι μια ηλικία επιρρεπής σε εξαρτήσεις, καθώς την χαρακτηρίζουν η περιέργεια, ο πειραματισμός, η αμφισβήτηση ατόμων και αξιών, αλλά και η επιθυμία των εφήβων να είναι αρεστοί στους συνομηλίκους τους και όχι στους γονείς τους.

Mε τι ασχολούνται οι έφηβοι στο Διαδίκτυο;

Oι κυριότερες ασχολίες των εφήβων στο Διαδίκτυο είναι η συμμετοχή τους σε δίκτυα κοινωνικής δικτύωσης (π.χ Facebook) και σε διαδικτυακά παιχνίδια. Ορισμένοι όμως επισκέπτονται  πορνογραφικές διευθύνσεις ή συμμετέχουν σε τυχερά παιχνίδια. Κατά την διάρκεια της πλοήγησής τους κάποιο ποσοστό από αυτούς δέχεται προσβλητικά μηνύματα ή ακόμη και απειλές από αγνώστους ή υφίσταται σεξουαλική παρενόχληση.

Επιπλέον παρατηρήθηκε ότι παιδιά που παίζουν βίαια παιχνίδια αναπτύσσουν βίαιες σκέψεις και επιθετική συμπεριφορά. Λαμβάνουν το μήνυμα ότι η επιθετική συμπεριφορά είναι κοινωνικά αποδεκτή. Η ενασχόληση λοιπόν με παιχνίδια που χαρακτηρίζονται πολεμικά ή βίαια πρέπει να προκαλεί ανησυχία.

Πως μπορούμε να προστατεύσουμε τους εφήβους μας από την απειλή εθισμού στο Διαδίκτυο.

1. Καταρχήν με την ενημέρωση και παρέμβαση των γονέων και με τον καθορισμό ορίων στην χρήση της οθόνης του υπολογιστή. Τα αποδεκτά όρια χρήσης οθόνης για ψυχαγωγία ανέρχονται στις 2 ώρες ημερησίως, δηλ. στις 14 ώρες την εβδομάδα για παιδιά άνω των 3 ετών. Αυτές είναι οι κατευθυντήριες οδηγίες της Αμερικάνικης Παιδιατρικής Εταιρείας.. Στον χρόνο αυτόν συμπεριλαμβάνεται η ενασχόληση του παιδιού με όλες τις οθόνες (τηλεόρασης, υπολογιστή, κινητού). Οι γονείς θα πρέπει να είναι ευαισθητοποιημένοι για την εντόπιση μονομανίας του εφήβου με το Διαδίκτυο. Η μονομανία αποτελεί προειδοποιητικό σημείο για την βαθμιαία εγκατάσταση συμπεριφοράς εξάρτησης (εθισμού). Στον εθισμό το παιδί παραμελεί τα μαθήματά του ή και διακόπτει το σχολείο, απέχει από εξωσχολικές δραστηριότητες, αποφεύγει τους φίλους του ή δεν βγαίνει από το δωμάτιό του προκειμένου να «συνδεθεί με τον υπολογιστή«. Όταν ο εθισμός έχει πλέον εγκατασταθεί, θεωρείται δύσκολη η απεξάρτηση του ατόμου γιατί ο έφηβος δεν αναγνωρίζει το πρόβλημα του, δεν συνεργάζεται, λέει ψέματα και εξαπατά γονείς και θεραπευτές.
2. Μέτρα όπως η απομάκρυνση του υπολογιστή από το σπίτι, χωρίς υποστήριξη από ειδικούς δεν αποτελεί λύση, γιατί ο εθισμένος έφηβος βρίσκει άλλους τρόπους να ασχοληθεί με το Ιντερνετ (στα Ιντερνετ- καφέ, σε σπίτια φίλων, μέσω κινητού τηλεφώνου κ.λ.π.) Συγχρόνως εκδηλώνει και έντονη αντίδραση διαταράσσοντας τις σχέσεις του με άλλα άτομα της οικογένειας.
3. Οι γονείς μπορούν να παρέμβουν στη συμπεριφορά του εφήβου όταν έχουν χτίσει σωστή σχέση μαζί του. Σωστή σχέση με το παιδί χτίζεται εφόσον οι γονείς θέτουν όρια στο παιδί τους από μικρή ηλικία. Τα όρια που τίθενται πρέπει να δηλώνουν ειλικρινές ενδιαφέρον και σεβασμό της προσωπικότητας του παιδιού και του εφήβου, χωρίς να είναι υπερβολικά αυστηρά. Τα όρια τηρούνται από το παιδί όταν μεταξύ των μελών της οικογένειας υπάρχει επικοινωνία και καλή συναισθηματική σχέση.

Επομένως, καθήκον των γονέων είναι:

• Να ευαισθητοποιούν το παιδί για την ύπαρξη του «εθισμού».
• Να το ενημερώνουν από μικρή ηλικία για πιθανότητα παρενόχλησης μέσω Διαδικτύου
• Να το συμβουλεύουν ώστε να μην δίνει πληροφορίες για προσωπικά δεδομένα, ούτε να αναρτά φωτογραφίες του στο Διαδίκτυο χωρίς την έγκρισή τους.
• Να μην εμπιστεύεται άγνωστα άτομα, τα οποία του προσφέρουν οτιδήποτε στο Διαδίκτυο, όπως φιλία, αισθηματικό δεσμό κλπ, έστω και εάν  ο άγνωστος προβάλει την φωτογραφία του σ’αυτό. Η φωτογραφία αυτή μπορεί να μην έχει σχέση με τη πραγματικότητα
• Να τοποθετούν τον υπολογιστή σε κοινόχρηστο χώρο, ώστε να ελέγχουν την πλοήγηση του παιδιού.
• Υπάρχει μάλιστα η ηλεκτρονική διεύθυνση www.safeline.gr στην οποία μπορεί κανείς να καταγγείλει παράνομο περιεχόμενο που πιθανόν θα έχει εντοπίσει στο Διαδίκτυο
• Υπηρεσίες για την αντιμετώπιση εξάρτησης από το Διαδίκτυο προσφέρουν και παιδοψυχιατρικά τμήματα σε μεγάλα νοσοκομεία της χώρας μας.
• Τέλος στο Κέντρο Θεραπείας Εξαρτημένων Ατόμων (ΚΕΘΕΑ) λειτουργεί και μονάδα βραχύχρονης παρέμβασης για εξαρτημένους από το Διαδίκτυο εφήβους. Ο τηλεφωνικός αριθμός 1145 λειτουργεί ως γραμμή εξυπηρέτησης για ραντεβού και πληροφορίες κατά τις εργάσιμες ημέρες και κατά τις ώρες από 9π.μ. έως 17 μ.μ.